Virüs enfeksiyonuna karşı gelişen T hücre yanıtı

Akut ve kronik enfeksiyona karşı T hücre yanıtı ortaktır. Enfeksiyon sırasında, patojene spesifik naive yani daha önce oluşmuş olan Tmem hücreleri ve kısa ömürlü efektör T hücrelerinin (Teff) sayısında masif bir artış meydana gelir. Akut enfeksiyondan sonra Teff hücrelerinin sayısında belirgin bir azalma olur. Akut ve latent enfeksiyonda Teff hücrelerinin sayısında azalma ile birlikte hafıza öncüsü (memory precursor) T (Tmp) hücreleri ortaya çıkar. Tmp hücrelerinde çoğalma potansiyeli olduğu için gelişerek Tmem hücrelerine dönüşür ve daha sonra örneğin sekonder enfeksiyonda antijene tekrar maruz kalma veya latent enfeksiyonun reaktivasyonunda, Tmem hücreleri de Teff hücrelerinin ortaya çıkmasını sağlar.

Tmem hücrelerinin alt grupları vardır;

  1. Santral hafıza (central memory) T (Tcm) hücreleri; güçlü bir proliferatif kapasiteye sahip hücrelerdir.
  2. Effektör hafıza T (Tem) hücreleri; az bir bölümü hayatta kalmasına rağmen hızlı bir effektör fonksiyona sahiptir.
  3. Kök hücre hafıza (stem-cell memory) T (T scm) hücreleri; Tcm hücreleri ile ilişkili bir gruptur ve re-ekspansiyon kapasitesi çok iyidir.
  4. Dokuya yerleşik (Tissue confine) T (Trm); yukarıdaki hücrelere ek olarak bulunurlar.

Virüs enfeksiyona karşı immün yanıtta T hücre fonksiyonu

İmmün sistem hızlı bir şekilde bir çok enfeksiyonu temizler ve fonksiyonel Tmem hücreleri oluşturur. Tmem hücreleri, konak tekrar aynı patojenle karşılaştığında koruma sağlar. Buna rağmen bazı virüsler immün sistemin bu ektisinden kaçabilmekte ve virüs partiküllerinin sürekli üretildiği latent kronik enfeksiyona (intermittent virüs reaktivasyonu) veya kronik enfeksiyona neden olmaktadır. Burada kronik olarak belirtilen enfeksiyon genellikle aktif kronik enfeksiyon olarak bilinmektedir. Latent enfeksiyonlar tipik olarak sitomegalovirüs, Epstein Barr virüs veya herpes simpleks virüs gibi herpesvirüsler tarafından meydana gelir. Kronik enfeksiyonlar ise hepatit B virüs ve hepatit C virüs veya insan immün yetmezlik virüsü (HIV) ve farede bazı lenfositik koryomenenji virüs (LCMV) suşları tarafınan meydana gelir. Aktif kronik enfeksiyonda T hücrelerinde tipik olarak T hücre yorulması görülmektedir, T hücresi yorulduğunda efektör ve hafıza T hücrelerle kıyaslandığında efektör fonksiyonu azalır. Aksine patojene spesifik T hücre topluluğu, latent enfeksiyonda işlevsel kalabilmekte ve örneğin CMV enfeksiyonu gibi durumlarda hacim olarak büyüyebilmektedir (memory inflation phenomenon).

Akut enfeksiyon sırasında ortay çıkan virüse özgü, antijene spesifik CD8+ T hücrelerinin yapısı;

  1. Kısa ömürlü efektör T hücreleri
  2. Proliferayon özelliği olan hafıza T hücreleri
  3. Diferansiyasyon özelliği olan hafıza T hücreleri

Kronik enfeksiyonda meydana gelen aksaklık;

  1. Proliferatif özelliğe sahip prekürsör hücrelerinin üretilmemesi sonucu kronik enfeksiyon ve tümör immün yanıtında problemlere neden olur.

Kaynaklar

Zehn, D., Thimme, R., Lugli, E. et al. ‘Stem-like’ precursors are the fount to sustain persistent CD8+ T cell responses. Nat Immunol 23, 836–847 (2022). https://doi.org/10.1038/s41590-022-01219-w